در این قسمت قراره به چه چیزهایی بپردازیم؟
اتفاقی که افتاد شاید غیرقابل باور بود، صبح که از خواب بیدار شدیم به یکباره بنزین شده بود ۳هزارتومان. اعتراضات به یک شبه بالا رفتن قیمت بزنین زیاد بود و همه از تورم آتی به واسطه این افزایش قیمت حرف میزدند.
ما توی این قسمت به این موضوع از نگاه اقتصادی میپردازیم و سعی میکنیم متهم اصلی این افزایش قیمت رو پیدا کنیم. همینطور از اثرات احتمالی بعد از این افزایش قیمت صحبت میکنیم. راجع به تورم و ریشهی همهی گرونیها صحبت میکنیم و سعی میکنیم نگاهی داشته باشیم به دلایل افزایش قیمت بنزین.
این اپیزود هم توسط حسین نوشته شده، حسام برامون روایت کرده و امین هم ادیت. تحقیقات میدانی این قسمت بر عهده سارا بود.
قسمت اول رادیو اسکروج: متهم اصلی چیست؟ بررسی علت گرانشدن بنزین
اینکه شب بخوابی و صبح بیهوا قیمت یکی از اساسیترین کالاها توی کشورت سه برااااابررررر شده باشه یکی از وحشتناکترین اتفاقایی که میتونه رخ بده؛ ولی عادت کردیم. (با یک لحن بیخیال)
عادت کردیم به اتفاقای بد. این همه اتفاق بد؛ اینم روش.
بنزین رو گرون میکنن، هزینهی حمل و نقل بالا میره و همهی جنسا گرون میشه. آدما از کار بیکار میشن و وضع بدتر و بدتر میشه؛ چیز به این سادگی رو همه میفهمن دیگه؛ پادکست گوش کردن نمیخواد؛ اقتصاد نمیخواد.
یا شایدم میخواد؟ بنزین باید گرون میشد یا نه؟ {مکث} عامل اصلی گرونی بنزین چیه؟ {مکث} حدس میزنید تورم ناشی از افزایش قیمت بنزین چقدر باشه؟ {مکث}
آخر پادکست دوباره این سوالها رو توی ذهنتون مرور کنید. جواب این سوالها احتمالا اون چیزی نیست که انتظارش رو دارید.
{پخش صدای فریدمن}
تورم همیشه و همهجا یک پدیدهی پولیه
کل سکهها و اسکناسهای توی کشور رو تصور کنید. حالا کل پولی که توی حسابای بانکی هست رو هم بهش اضافه کنید. این میشه نقدینگی: پولی که توی جیب من و شماست و پولی که توی حسابهامون تو بانکهاست.
بانکهای مرکزی معمولا مقدار پول موجود رو بهاندازهی رشد اقتصادی کشور زیاد میکنن. مثلا اگه امسال تولید کشور ۳ درصد زیاد شه و پول موجود در جامعه هم ۳ درصد رشد پیدا کنه آب از آب تکون نمیخوره. مشکل وقتی پیش میاد که بانک مرکزی پول رو بدون رعایت این نکته منتشر کنه.
مثلا شما خوشان خوشان راه میفتید میرید فلان موسسهی مالی اعتباری که ماهی ۵۰٪ درصد!! سود میده. اصلا هم با خودتون فکر نمیکنید که توی کشوری که رشد اقتصادیش منفیه دقیقا کدوم فعالیت تولیدی ماهی ۵۰٪ سود میده. حساب رو باز میکنید؛ چند ماهی سود خوب میگیرید و تازه به فک و فامیل هم این موسسهی جادویی رو پیشنهاد میدید. چند ماه دیگه هم میگذره و شما خوشحال از اینکه انقدر زندگی ساده است. تا اینکه یکهو موسسه و صاحبش ناپدید میشن و شما میمونید و حوضتون؛ پولی که سپرده بودید دست موسسه دود میشه میره هوا.
دولت که ناراحتیتون رو دیده و دلش نمیاد دل شما رو بشکنه به بانک مرکزی رو میندازه و ازش پول قرض میکنه و میده دست شما. شما با پولی که دادن دستتون خرید میکنید ولی این پول دیگه اون پول قبلی نمیشه، با پولی که از شما دزدیدن قبلا خرید انجام شده. متوجهین که؟ با اینکه به طور معجزهآسایی پولی که توی جامعه هست زیاد شده ولی میزان کالاهای داخل جامعه همونیه که بود. مثلا توی یک حالت شدید اگه قبلا به ازای هر دونه کالا هزارتومن پول توی جامعه بود حالا به ازای هر کالا دو هزار تومن پول هست. قبلا فقط شما بودید که هزارتومن پول داشتید و میتونستید برید باهاش یه دونه کالا بخرید، حالا پسرخالهاتون هم که به صاحب موسسه جنس فروخته هزارتومن پول داره و اونم میتونه اون یک دونه کالا رو بخره. صاحب اون کالا که میبینه متقاضیاش زیاد شدن قیمت رو میبره بالا. اینجوریه که همهی اجناس بعد یک مدت کوتاه از پولی که منتشر شده تاثیر میگیرن.
این همه گفتیم که بگیم: متهم اصلی نقدینگیه؛ نمیشه پول موجود توی جامعه رو زیاد کرد و انتظار داشت قیمتها ثابت بمونه. دو کفهی یک ترازو رو در نظر بگیرید؛ نقدینگی که بدون تناسب با تولید بره بالا، قیمتِ کالا چه خیار باشه چه دلار چه بنزین خواهی نخواهی میره بالا تا خودشو به تعادل برسونه. کنترل قیمت دست هیچ کس نیست. قیمت تحت تاثیر بازار تعیین میشه و به آرزو خواهش تمنا یا دستور هیچ احدی واکنش نشون نمیده.
نقدینگی رفت بالا؛ قیمت همهچیز رفت بالا؛ همهچیز جز بنزین. بنزین هم فقط به این خاطر نرفت بالا که دولت برای مدتی طولانی اون رو زیر قیمت میفروخت. کل کشاورزها و کشاورزی ایران رو در نظر بگیرید. مقدار درآمدی که دولت بهخاطر ارزونفروشی بنزین از دست میداد نزدیک به درآمد کل بخش کشاورزیه. ارزون فروشی گازوئیل و هزارتا چیز دیگه به کنار.
خیلیها میگن که با سه برابر شدن هزینهی حمل و نقل قیمت همهی کالاها هم به همین نسبت میره بالا. رئیس بانک مرکزی میگه قیمت همهی کالاها فقط چهار درصد میره بالا. بیاین با هم حساب کتاب کنیم.
دایی من که خودش این همه از گرونی میناله راننده نیسانه. دیروز یک بار دو و نیم تنی بهش خورده بود. با ۴۰ لیتر بنزین دو و نیم تن پرتقال رو از ساری به تهران رسوند. با نرخ جدید بنزین دایی من ۸۰ هزار تومن بیشتر پول سوخت داد، این ۸۰ هزارتومن رو سر ۲۵۰۰ کیلو پرتقال که تقسیم کنیم میشه ۳۲ تا تک تومنی به ازای هر کیلو. فرض بگیریم از نیسان دایی من تا درِ مغازه هم هزینهی حمل و نقل زیاد شده باشه. جای ۳۲ تومن میگیریم در مجموع اصلا ۲۰۰ تومن افزایش هزینه. حالا مصرفکننده مجبوره پرتقال رو جای چهار هزارتومن چهار و دویست بخره. ینی قیمت پرتقال فقط ۵ درصد افزایش پیدا کرده. خدا رو شکر پرتقال اونقدرها هم گرون نشد.
تاکسی بیشترین تاثیر رو از قیمت بنزین میگیره درسته؟ همین حسابوکتابها رو برای تاکسیها هم میشه انجام داد. حتی اگر کل بنزین رو هم آزاد بزنن کرایه تاکسی سه برابر نمیشه، دو برابر هم نمیشه؛ چیزی حدود یک و نیم برابر میشه. میتونید توی منابع پادکست محاسبات این رقم رو هم چک کنید.
حرف آدمایی که میگن افزایش قیمت بنزین باعث تورم میشه درست نیست. اگه قرار به این بود که با کم بودن قیمت بنزین تورم کم بشه ونزوئلا که کمترین قیمت بنزین در جهان رو داره بیشترین تورم در جهان رو نمیداشت. درستش اینه که بگیم افزایش نقدینگی باعث تورم شد و قیمت بنزین هم طبیعتا مثل هرچیز دیگهای رفت بالا. شاید تنها چیزی که جز نقدینگی بتونه باعث تورم بشه همین انتظارات تورمی باشه؛ همینکه ما انتظار داریم قیمتها بیشتر و بیشتر شن، فروشنده قیمت رو به بهانهی بنزین میبره بالا و ما هم میپذیریم.
ارزونترین هزینهی تولید بنزین توی دنیا رو عربستان با لیتری ۱۵۰۰ تومن داره؛ به ادعای وزیر نفت قیمت تموم شدهی هر لیتر بنزین داخل کشور ۲۰۰۰ تومنه. اینکه بنزین گرون بشه تورم زا نیست. این تورمزاست که دولتی که درآمدهاش رو به خاطر تحریم از دست داده برای هر لیتر بنزینی که یک فرد مصرف میکنه مبلغی پول بپردازه، اونم توی کشوری که مصرفش ۹۶ میلیون لیتر در روزه. دولت که درآمداش کفاف نمیده آخرش مجبور میشه که از بانک مرکزی قرض کنه و همین باعث میشه تورم به وجود بیاد. یک همچین تورمی یعنی دولت بهجای اینکه پول بنزین رو مستقیم از ما بگیره با بیارزش کردن پولمون این کار رو کرده.
میگن که بنزین توی ایران گرونه و باید به نسبت درآمد سنجیده بشه. یک گوشی رو در نظر بگیرید. برای یک ایرانی یک گوشی میتونه ۱۰۰٪ درآمدش باشه ولی همون گوشی برای یک فرانسوی ۱۳٪ درآمدشه. هرچیزی رو جای بنزین بذارید میبینید اوه! چه گرون! ولی مشکل از قیمت نیست مشکل از درآمده.
۴۵٪ خانوارهای کشور ماشین که هیچ موتور هم ندارند. پس اینکه ما یارانهای که به بنزین تعلق میگیره رو نقدا به خود مردم اختصاص بدیم از نظر عدالت اجتماعی کار خوبیه ولی با دونرخی کردن بنزین همینم کامل انجام نشده و هنوز هم به ماشین بنزین تعلق میگیره نه خانوار. واضحه که هم فساد هست و هم عدالت اجتماعی زیر سوال میره. طرح بازار متشکل بنزین که چندین اقتصاددان مطرح کردند نادیده گرفته شد و یک طرح دم دستی پر ایراد عملیاتی شد. قیمت باز هم روی دو تا عدد ثابت مونده؛ بالاخره تاثیر تورم باید روی قیمت بنزین لحاظ بشه اما دولت تمام تلاشش رو خواهد کرد که این کار به عقب بیفته و بهجای یک افزایش تدریجی باز هم یک شوک قیمتی رو خواهیم داشت؛ ضمن اینکه دادن پول نقد اون هم به مقدار ثابت برای مردم حق ایجاد میکنه، شاید روزی اومد که دولت نتونست این پول نقد رو تهیه کنه اونوقت چی میشه؟ باز هم دست به جیب بانک مرکزی میره و باز هم تورم و باز هم گرونی و الی آخر. برای همینه که گفته میشه با افزایش قیمت بنزین مواجهیم نه با اصلاحش.
توی طرح افزایش قیمت بنزین حاشیهنشینها بزرگترین ضرر رو کردن، کسایی که قبلا هم پول چندانی نداشتن حالا باید برای رسیدن به محل کارشون یا نقاط مهم شهر پول بیشتری هم بدن. طبیعیه که بدون حمل و نقل عمومی ارزون قیمت مهلتهای شغلی برای این قشر از بین میره و فقیر و فقیرتر میشن.
جالبه بدونید که شورای شهر کانزاس سیتی تصمیم گرفته که حمل و نقل عمومی رو برای شهروندهاش رایگان کنه؛ اینجوری قشر کمدرآمد راحتتر میتونن جابهجا شن، موقعیتهای شغلی به آدمای بهتر میرسه و نه آدمهای نزدیکتر و پولدارتر، و نهایتا درآمد شهر و عدالت بهبود پیدا میکنه.
توی دولتهای عادی مردم بخش زیادی از درآمدشون رو خودشون دو دستی تقدیم میکنن چون میدونن پولشون به بهترین نحو مدیریت و صرف افزایش رفاه خودشون میشه اما برای ما ماجرا اینه که «امیدوار بود آدمی به خیر کسان/مرا به خیر تو امید نیست شر مرسان.»
{با حالت سریع}
من، گوینده، حسام معدنی به همراه نویسندگان امیرحسین دالوند و سارا ساردوئینسب، و تهیهکنندمون امین قطبیفر این پادکست رو منتشر کردیم.صدابردار مهرداد احمدنژاد سردبیر پادکست: حسین نقدبیشی
میتونید ما رو در اینستا، توییتر، تلگرام یا تمامی پادگیر های مورد علاقهتون دنبال کنید. کافیه دنبال اسکروجپادکست بگردید سر هم و با دوتا او
در تمامی تبدیلات قیمت دلار ۱۲ هزارتومن در نظر گرفته شده لطفا منابع این قسمت رو داخل کانال تلگرام چک کنید نظرتون درمورد پادکست رو هم می تونید توی تلگرام با ما درمیون بذارید.
1 thought on “قسمت اول | متهم اصلی چیست؟ بررسی علت گرانشدن بنزین”
خط روند ایده باحالیه ممنون اسکروج جان